رژیم غذایی کتوژنیک چیست؟

رژیم غذایی کتوژنیک یک رژیم بسیار کم کربوهیدرات و با چربی بالا است که منجر به کاهش وزن و درمان کبد چرب میگردد. در این رژیم منابع کربوهیدرات مثل قند، آرد، نشاسته و غیره تقریبا از برنامه غذایی حذف می‌شوند. همچنین بیشتر میوه‌ها در این الگوی غذایی ممنوع هستند. فرد باید از طریق سبزیجاتی با کربوهیدرات پایین ویتامین و موادمعدنی دریافت کند. در مقابل دریافت چربی و پروتئین افزایش پیدا می‌کند. هرچند توصیه می‌شود که فرد در این رژیم به دنبال منابع سالم چربی و پروتئین باشد و از مصرف چربی‌های اشباع زیاد و مصرف چربی ترانس و نیز پروتئین‌های فراوری شده دوری نماید. در ادامه انواع رژیم غذایی کتوژنیک و فواید آن و غذاهای مجاز و غیر مجاز در این رژیم غذایی ذکر میگردد. عوارض استفاده از رژیم غذایی کتوژنیک کم هستند.

چگونگی عملکرد رژیم کتوژنیک

در حالت طبیعی سوخت تامین کننده‌ی انرژی بدن از کربوهیدرات‌ها (فرآورده‌های قندی) بدست می آید. اما در این رژیم، سوخت بدن از ذخایر چربی و در صورت لزوم از پروتئین تامین می‌شود. در واقع استفاده از بافت چربی به عنوان سوخت، موجب کاهش وزن می‌شود. در رژیم کتو اساس رژیم بر کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها (فرآورده‌های قندی، نشاسته، برنج، نان و… ) و افزایش مصرف پروتئین و چربی است. در رژیم کتوژنیک باید روزانه کمتر از 50 گرم از کربوهیدرات‌ها را مصرف کنید، در نهایت انرژی بدن شما (قند خون که بدن می‌تواند سریع مصرف کند) تمام می‌شود. این فرآیند معمولا بین 3 تا 4 روز طول می‌کشد. سپس بدن برای کسب انرژی لازم شروع به شکستن پروتئین و چربی می‌کند که می‌تواند به کاهش وزن شما کمک کند.

انواع رژیم غذایی کتوژنیک

رژیم کتوژنیک استاندارد: مناسب برای تازه کارها

رژیم کتوژنیک استاندارد شامل کربوهیدرات بسیار کم، پروتئین متوسط و چربی بسیار زیاد است و معمولا دارای ۷۵% چربی، ۲۰% پروتئین و تنها ۵% کربوهیدرات میباشد. در رژیم کتوژنیک استاندارد تمام وعده های اصلی و میان وعده ها بر اساس چربی هایی مثل آووکادو، کره، روغن های سالم، ماهی های چرب و گوشت ها، زیتون و روغن زیتون تنظیم می شوند. در این رژیم روزانه میزان چربی مصرفی شما باید چیزی معادل سه چهارم فنجان روغن زیتون باشد. در مورد میوه ها و سبزیجات هم بهتراست که از سبزیجات غیر نشاسته ای (هویج، اسفناج، کلم بروکلی، …) و میوه های کم کربوهیدرات مثل توت و ملون استفاده کنید. مقدار مصرف پروتئین هم متوسط است یعنی چیزی حدود ۱۱۲ گرم گوشت، ماهی یا مرغ در هر وعده می باشد.

رژیم کتوژنیک سیکلیکال یا دوره ای: مناسب برای ورزشکاران 

رژیم کتوژنیک سیکلیکال یا دوره ای راهی آسان تر برای اضافه کردن چربی ها به برنامه ی غذایی است که باعث میشود در روزهای آزاد رژیم متعادل تری داشته باشید. یکی از انواع رژیم کتوژنیک دوره ای شامل پنج روز رژیم کتوژنیک استاندارد و دو روز رژیم غیر کتوژنیک در طول هفته است. برای نتیجه بهتر در روزهای آزاد از کربوهیدرات های سالم مثل میوه ها، سبزیجات نشاسته ای، لبنیات و غلات کامل (به غیر از غذاهای یا فرآوری شده یا شیرین) استفاده کنید.

رژیم کتوژنیک هدفمند: مناسب برای بدنسازها

در این رژیم افراد اجازه دارند که قبل و بعد از ورزش ۲۰ تا ۳۰ درصد کربوهیدرات مصرف کنند تا بتوانند شدت ورزش خود را افزایش دهند. ( مقدار کربوهیدرات مصرفی در کل روز ۷۰ تا ۸۰ گرم می باشد ) بهترین گزینه اضافه کردن میوه، لبنیات و یا غذاهایی هست که بر پایه ی غلات هستند. خوشبختانه کربوهیدراتی که در این رژیم مصرف می شود خیلی راحت می سوزد و به عنوان چربی در بدن ذخیره نمی شود.

رژیم کتوژنیک با پروتئین بالا: مناسب برای افرادی که فعالیت بدنی شدید دارند

این رژیم شبیه رژیم کتوژنیک استاندارد است با این تفاوت که مقدار پروتئین بیشتری در رژیم غذایی استفاده میشود، نسبت های درشت مغذی ها در رژیم کتوژنیک به صورت چربی ۶۰%، پروتئین ۳۵% و کربوهیدرات ۵% است. در این نوع رژیم کتوژنیک لازم است که روزانه ۱۲۰ گرم پروتئین ( یا چهار وعده ۱۱۵ گرمی گوشت قرمز، ماهی یا مرغ ) و حدود ۱۳۰ گرم چربی مصرف کنید.

فواید استفاده از رژیم غذایی کتوژنیک

کاهش وزن

رژیم کتوژنیک نسبت به رژیم‌های دیگر ممکن است در 3 تا 6 ماه نخست باعث کاهش وزن بیشتری شود. این موضوع ممکن است به این دلیل باشد که بدن به کالری بیشتری برای تبدیل چربی به انرژی نیاز دارد، نسبت به کالری که برای تبدیل کربوهیدارت به انرژی نیاز است. ده‌ها پژوهش سطح‌ بالای پزشکی نشان داده‌اند که رژیم های کم کربوهیدرات و کتوژنیک در مقایسه با سایر برنامه های غذایی، بیشترین تاثیر را در کاهش وزن شرکت کنندگان داشته اند.

مقاومت در مقابل سرطان

انسولین یک هورمون است که به بدن این امکان را می دهد تا قند را ذخیره یا به عنوان سوخت مصرف کند. رژیم کتوژنیک به شما کمک می کند تا سوخت را ازاین طریق سریع تر بسوزانید. پس نیازی به ذخیره سازی آن ندارید. این بدان معناست که بدن انسولین کمتری می سازد چون نیاز کمتری به آن دارد. این موضوع به شما کمک می کند تا در برابر برخی از انواع سرطان مقاوم تر باشید و حتی سرعت رشد سلول های سرطان را کاهش می دهد و برای درمان برخی از انواع سرطان و تأخیر در رشد تومور‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.

رژیم کتوژنیک و بیماری‌های قلبی

عجیب به نظر می‌رسد که رژیمی که چربی بیشتری دارد، باعث افزایش چربی خوب و کاهش چربی بد شود، اما رژیم کتوژنیک آن را انجام می‌دهد. این ممکن است به این دلیل باشد که تولید انسولین کمتر (که نتیجه این رژیم است) می تواند از تولید بیشتر کلسترول توسط بدن جلوگیری کند، بدین معنا که شانس شما برای داشتن فشار خون بالا، شریان‌های سخت شده، نارسایی قلبی و دیگر شرایط قلبی کاهش می‌یابد.

رژیم کتوژنیک و مقابله با آکنه

کربوهیدرات‌ها با شرایط پوست مرتبط هستند. با کاهش انسولین، رژیم کتوژنیک به کاهش شیوع آکنه کمک می‌کند. انسولین در بدن شما می‌تواند باعث ترشح هورمون‌های دیگری شود که سبب بیماری شوند.

رژیم کتوژنیک و مقابله با دیابت

رژیم غذایی کتوژنیک نه‌ تنها باعث لاغری و کاهش وزن می‌شود، بلکه بهترین روش برای معکوس کردن روند پیشروی بیماری خطرناک دیابت نوع 2 هم به شمار می رود. دلیل این امر هم کاهش طبیعی سطح قند خون و حذف اثر منفی انسولین بالای خون در این بیماران است. اگر شما دیابت دارید، به خصوص دیابت نوع اول بسیار مهم است که با پزشک خود در رابطه با تغییر رژیم غذایی خود مشورت کنید.

رژیم کتوژنیک و درمان صرع

رژیم غذایی کتوژنیک از سال 1920 میلادی به کنترل تشنجی که به دلیل صرع ایجاد می‌شود، کمک کرده است. معمولا برای کودکانی که به صرع غیر قابل‌ کنترل با دارو دچار بودند تجویز می‌شود. البته از رژیم کتوژنیک برای درمان بزرگسالان مبتلا به صرع هم استفاده شده که نتایج بسیار خوبی هم داشته است. معمولا گرفتن رژیم کتوژنیک باعث بهبود شرایط بیماری صرع و کاهش نیاز به استفاده از داروها می‌شود.

رفع اختلالات سیستم عصبی

رژیم غذایی کتوژنیک به بیماری‌های دیگری نظیر آلزایمر، پارکینسون و اختلالات خواب کمک می‌کند. دانشمندان مطمئن نیستند چرا، اما احتمالا به این دلیل است که کتون هایی که بدن شما برای بدست آوردن انرژی می‌سوزاند، به حفاظت از سلول‌های مغز شما در برابر آسیب کمک می‌کند.

سندرم تخمدان پلی کیستیک

این سندروم زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان‌های یک زن بزرگتر ازآنچه باید باشند، می شود و کیسه‌های کوچک پر از مایع اطراف تخم ها تشکیل می‌شوند که دلیل آن سطح بالای انسولین است. رژیم لاغری کتوژنیک که انسولین تولیدی و مورد نیاز شما را کاهش می‌دهد، همراه با ایجاد تغییرات در سبک زندگی نظیر ورزش کردن و کاهش وزن، به درمان آن کمک می‌کند.

کمک به ورزشکاران برای انجام حرکات ورزشی

رژیم غذایی کتوژنیک به ورزشکاران استقامتی مانند دوندگان و دوچرخه سواران کمک می‌کند. علاوه بر آن، در رشد عضلات و افزایش مقدار اکسیژن مورد نیاز بدن شما در هنگام انجام کارهای دشوار، موثر است. اما اگرچه این رژیم غذایی به ورزش کردن کمک می‌کند، ممکن است همانند دیگر رژیم‌ها به اوج عملکرد شما کمک نکند.

درمان کبد چرب

کربوهیدرات و انسولین نقش مهمی در پیشرفت بیماری کبد چرب دارند. وقتی کربوهیدرات از طریق غذاها تامین نشود، بدن برای تامین سوخت به سراغ چربی های ذخیره شده در بدن و کبد می رود. محققان در یک بررسی ۶ ماهه به این نتیجه رسیدند که این رژیم سبب کاهش وزن و بهبود بیماری کبد چرب در افراد چاق می گردد.

عوارض استفاده از رژیم غذایی کتوژنیک

عوارض رژیم غذایی کتوژنیک به طور معمول خطرناک نیستند. از عوارض آن می‌توان به یبوست، کاهش قند خون یا سوء هاضمه اشاره نمود. البته در رژیم با کربوهیدرات کم، اثرات دیگری نظیر ایجاد سنگ کلیه یا افزایش سطح اسیدی بدن می شود. علیرغم اینکه این رژیم برای افرادی که از نظر جسمی در سلامت هستند مشکلی ایجاد نمی‌کند اما این امکان نیز وجود دارد که در مواردی عوارضی نیز به دنبال داشته باشد. از این عوارض تحت عنوان آنفولانزای کتو نام برده می‌شود. این عارضه چند روزی بیشتر به طول نخواهد انجامید و از علائم آن می‌توان به ضعف در عملکرد مغز، برخی مشکلات گوارشی، پایین آمدن سطح انرژی و نیز ناتوانی در تمرینات ورزشی اشاره نمود.

برای کم‌کردن شانس بروز عوارض استفاده از رژیم غذایی کتوژنیک می‌بایست قبل از قطع کامل ورود کربوهیدرات‌ها به بدن، چند هفته‌ای را با برنامه رژیم کم کربوهیدرات شروع کرد. این استراتژی باعث می‌شود تا بدن بیاموزد که برای تولید انرژی مورد نیاز خود می‌بایست به سوزاندن چربی‌ها روی بیاورد. یکی دیگر از عوارض رژیم کتوژنیک برهم خوردن تعادل آب و مواد معدنی در بدن است. از این رو اضافه کردن اندکی نمک به وعده های غذایی روزانه و یا مصرف مکمل‌های مواد معدنی (با نظر پزشک) می تواند به بدن شما کمک کند. با نظر پزشک می‌‌توانید بصورت روزانه 3000 تا 4000 میلی‌گرم سدیم، 1000 میلی‌گرم پتاسیم و 300 میلی‌گرم منیزیم مصرف کنید تا این عارضه را نیز به حداقل برسانید.

غذاهای مجاز در رژیم کتوژنیک

اکثر وعده های غذایی شما در رژیم کتو باید بر اساس مواد غذایی زیر باشد:

گوشت: انواع گوشت شامل گوشت قرمز، استیک، ژامبون، سوسیس، بیکن، مرغ، بوقلمون و …

ماهی های چرب: سالمون، ماهی تن و …

تخم مرغ: انواع تخم پرندگان

کره و خامه: در انواع رژیم غذایی کتوژنیک بهتر است در صورت دسترسی، از کره و خامه های محلی پاستوریزه و بهداشتی استفاده نمایید.

پنیر: پنیر های فراوری نشده مثل پنیر گودا، پنیر فتا، پنیر خامه ای و …

مغز ها و دانه ها: بادام، گردو، بذر کتان، تخم کدو و …

روغن های سالم: مثل روغن زیتون، روغن نارگیل و روغن آووکادو

آووکادو: از میوه های روغنی مناسب برای مصرف در رژیم کتوژنیک است.

سبزیجات کم کربوهیدرات: اکثر سبزیجات برگ سبز، گوجه فرنگی، پیاز، فلفل و …

چاشنی ها: میتوانید از نمک، فلفل، زردچوبه، زیره و سایر چاشنی ها به میزان مناسب استفاده نمایید.

غذاهای غیر مجاز در رژیم کتوژنیک

در رژیم کتو هر غذایی که دارای کربوهیدرات زیادی است نباید مصرف شوند:

غذاهایی که قند دارند: نوشابه ها، آبمیوه ها، اسموتی ها، کیک، بستنی، شکلات و …
غلات و نشاسته: غلات، ماکارونی، نان گندم و جو، پاستا و…
میوه ها: همه انواع میوه ها به جز برخی از انواع توت ها مثل توت فرنگی
لوبیا ها و حبوبات: نخود، انواع لوبیا، باقالی، عدس و…
سبزیجات نشاسته ای و ریشه سبزیجات: مثل سیب زمینی، هویج، سیب زمینی شیرین، لبو و…
محصولات کم چرب و رژیمی: بر روی این محصولات فراوری زیادی صورت میگیرد و معمولا دارای کربوهیدرات بالایی هستند.
برخی چاشنی ها و یا سس ها: این مواد معمولا دارای شکر و چربی های ترانس هستند.
چربی های مضر: مثل چربی های گیاهی جامد (روغن نباتی) و مایونز ها
الکل: به علت کربوهیدرات زیادی که نوشیدنی های الکلی دارند میتوانند بدن شما را از حالت کتوز خارج کنند.
غذاهای رژیمی بدون قند: علاوه بر اینکه بر روی این مواد فراوری های زیادی صورت گرفته، این مواد غذایی معمولا دارای مقدار زیادی قند الکلی هستند که میتواند بر روی سطح اجسام کتونی در بدن تاثیر بگذارد.

کلام پایانی

رژیم کتوژنیک برای افرادی که اضافه وزن دارند و مبتلایان به دیابت و کسانی که میخواهند سلامت متابولیک شان را بهبود بدهند، فوق العاده است. اما ممکن است این رژیم برای ورزشکاران حرفه ای و کسانی که میخواهند حجم عضلات و وزنشان را بالا ببرند، مناسب نباشد. مانند تمام رژیم ها و انواع روش های لاغری، انواع رژیم غذایی کتوژنیک تنها زمانی میتوانند ثمر بخش باشند که در اجرای آن ثابت قدم باشید و برای مدتی طولانی آن را دنبال نمایید. عوارض استفاده از رژیم غذایی کتوژنیک بسیار کم اند.