گیاهان دارویی یا داروهاي شیمیایی
نتایج تحقیقات نشان داده است که گیاهان دارویی از نظر معیار ارزان بودن در اولویت قرار داشته، اما دسترسی به آن ها براي عموم نسبت به داروهاي شیمیایی بسیار پایین تر است. همچنین، عوارض داروهاي شیمیایی به گونه اي شایان توجه بیش تر از داروهای گیاهی ارزیابی شده است. از سوي دیگر، ماندگاري گیاهان دارویی در مقابل داروهاي شیمیایی کمتر می باشد. همچنین، تحقیقات حاکی از آن است که با وجود استفاده نسبی زیاد داروهاي شیمیایی، مصرف این داروها و گیاهان دارویی چندان نسبت به هم داراي اولویت نمی باشد. فارما کالا در این مقاله به توضیح داروهای گیاهی و شیمیایی پرداخته است.
گیاهان با خاصیت دارویی
گیاهان دارویی در طول تاریخ همیشه مورد مصرف انسان ها قرار داشته و آثار دارویی و موارد استفاده آن بر هیچکس پوشیده نیست. به گونه اي که سازمان بهداشت جهانی استفاده از گیاهان، مواد گیاهی، ترکیبات گیاهی و محصولات گیاهی که عنصر فعال آنها بخشی از گیاه یا مواد گیاهی است، در کل جهان به عنوان گیاه درمانی مطرح نموده است. از سوي دیگر، بازگشت به سوي طبیعت و استفاده دوباره از داروهایی که منشأ گیاهی و طبیعی دارند، در شرایطی صورت میگیرد که انسان امروزي با تقویت و تبلیغ به مصرف هرچه بیش تر داروهاي شیمیایی، خود را با عوارض جانبی سوء این داروها رویارو کرده است.
اگرچه مصرف این گیاهان با توسعه صنایع شیمیایی محدود شده است، اما چشم انداز مقدار استفاده از این گیاهان رو به افزایش است. پژوهشهاي علمی، اثربخشی و ایمنی برخی از روشهاي طب مکمل از جمله گیاهان دارویی را در درمان برخی بیماريها به اثبات رسانده است. اگر چه علاقه و توجه به این گیاهان مفید ناچیز بوده، ولی خوشبختانه بتازگی مورد عنایت و توجه بیش تر قرار گرفته است.
جایگاه استفاده از گیاهان دارویی در باور و فرهنگ مردم و گرایش روزافزون جهانی نیز به استفاده از ترکیبات طبیعی، ازجمله نقاط قوت و فرصتهاي پیشروي زمینه گیاهان دارویی می باشد. ایران به دلیل موقعیتی مناسب که از نظر ذخایر فیلوژنتیکی و آب و هوایی داشته، جایگاهی مهم در تولید گیاهان دارویی دارد.
شیمی دارویی
در ابتدا شیمی دارویی شامل جداسازي، تشخیص و سنتز ترکیبات طبیعی بود که در علوم پزشکی براي پیشگیري و بهبود و درمان بیماريها بکار می رفت. لذا، مواد مؤثر استخراج شده منجر به کشف تعداد زیادي از عوامل درمانی جدید شد که از آن میان، آنتی بیوتیک ها و سولفامیدها، از همه برجسته تر بودند که هنوز هم به داروهاي گیاهی از آن ها یاد می شود. افزون بر ارزش دارویی، تقاضاي بازار و سطح فرآوري از مهم ترین شاخصهاي سنجش اقتصادي یک گیاه دارویی می باشد.
به گزارش سازمان خوارو بار جهانی، ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی که هم اکنون حدود صد میلیارد دلار در سال است، در سال 2050 میلادي به رقم پنج تریلیون دلار خواهد رسید. از سوي دیگر، تأکید سازمان بهداشت جهانی در جایگزینی تدریجی مواد طبیعی به جاي مواد شیمیایی موجب شده تا کشورهاي گوناگون جهان نسبت به سرمایه گذاري، برنامه ریزي کشت و تولید انبوه گیاهان دارویی و استفاده آن در صنایع دارویی و غذایی اقدام کنند.
با وجود تذکرات مطرح شده، متأسفانه امروزه مصرف گیاهان دارویی نسبت به داروهاي کاملاً شیمیایی قابل مقایسه نیست. حتی به عوارضی که در اثر مصرف خودسرانه یا ناآگاهانه داروهاي شیمیایی ایجاد میشود، توجه چندانی نمیشود.
داروهاي گیاهی
“گیاهان دارویی” شامل بخش هایی از گیاه است که پس از خشکاندن، بدون ایجاد هرگونه تغییري در عطاري ها به فروش میرسد، اما “داروهاي گیاهی” حاصل تبدیل برخی گیاهان به دارو در کارخانه هاي داروسازي طی فرایندي خاص و استریل هستند. هرچند عطاريها تنها حق فروش گیاهان دارویی را دارند، اما از 95 درصد از داروهاي گیاهی عضو لیست داروهاي بدون نیاز به نسخه پزشک هستند و فقط 5 درصد داروهاي گیاهی در صورت مصرف نابه جا عوارض داشته و نیازمند نسخه پزشک می باشند.
درحالی که برخی به خواص درمانی براي گیاهان دارویی باور ندارند یا در مورد آن اظهار تردید می کنند. تردید در مورد اثربخشی گیاهان دارویی از آنجا ناشی می گردد که روش آماده سازي داروهاي گیاهی و تحویل آنها به مردم بدرستی انجام نمی گیرد و در نتیجه، خواص درمانی گیاه از بین رفته و یا کاهش می یابد که این امر موجب عدم تأثیر گیاه در درمان بیماري می گردد. تقلب هاي دارویی که گه گاه به گونه عمدي یا غیر عمد گیاهی به عنوان گیاه دیگر به صرف داشتن ظاهر مشابه فروخته می شود نیز از این نوع است.
مقایسه داروهاي گیاهی و شیمیایی
عوارض داروهای گیاهی و شیمیایی
تفاوت بین گیاهان دارویی و داروهاي گیاهی با داروهاي شیمیایی را می توان در مقدار عوارض کم تر آنها برشمرد. هم چنین، به علت طبیعی بودن ماده اولیه گیاهان دارویی و داروهاي گیاهی، سازگاري بیش تري نسبت به داروهاي شیمیایی دارند با این حال، داروهاي شیمیایی مضرات بسیار دارند. به گونه اي که اگر داروهاي یک مریض را پودر کنید و در استخري پر از ماهی بریزید، شاهد مرگ فجیع تمام ماهی ها خواهید بود.
از سوي دیگر، داروهاي شیمیایی از برخی جهات نسبت به داروهاي گیاهی برتري دارند، ولی مصرف طولانی و یا در برخی موارد مصرف مقطعی این داروها می تواند عوارض جانبی برجاي گذارد که برخی از خود بیماري نیز خطرناك تر هستند.
استفاده مداوم، بی رویه و نادرست داروهاي شیمیایی باعث ایجاد میکروب هاي بسیار مقاوم شده که داروهاي شیمیایی بر روي آنها بی تأثیر بوده و یا کم اثرند و در نتیجه بیماران باید به سوي آنتی بیوتیکها و داروهاي قوي تري که هر روز با نامهاي جدید ارایه می شوند، روي آورند.
دانشمندان بیان کردند که با توجه به استفاده گسترده از گیاهان دارویی و بی خطر دانستن این گیاهان به وسیله بیماران و عدم آگاهی افراد از عوارض جانبی، دوز سمی داروها، تداخلات گیاهی با داروهاي شیمیایی، ارایه داده هاي مفید و همه جانبه در زمینه داروهاي گیاهی و آگاهی پزشکان و افراد جامعه به منظور پیشگیري از تداخلات دارویی و مشکلات دیگر و ارتقاي سطح آگاهی، و در نهایت، حفظ سلامت جامعه، ضروري به نظر میرسد.
هزینه و دسترسی
نتایج مطالعات محققان حاکی از آن است که هرچند گیاهان دارویی از نظر ارزان بودن در اولویت قرار دارند، اما دسترسی آنها براي عموم نسبت به داروهاي شیمیایی بسیار پایینتر است. به نظر می رسد تجارت داروهاي شیمیایی که بیش تر مبتنی بر واردات است و بسیار سودآور میباشد باعث افزایش دسترسی آن ها شده است. با این حال، عدم توجه بخش کشاورزي به توسعه کشت گیاهان دارویی یکی از دلایل کاهش دسترسی به آن ها میباشد.
اثرگذاري
همچنین، اثرگذاري سریعتر داروهاي شیمیایی میتواند دلیل بر تجویز بیش تر آنها به وسیله پزشکان معالج باشد، در حالی که امروزه عوارض بالاي آن ها کاملاً شناسایی شده است. افزون بر این، این موضوع به عنواي یک بینش کلی این گونه بیان شده است که طبیعی بودن درمانهاي گیاهی دلیل بر ایمنتر بودن آنها در مقابل داروهاي شیمیایی میباشد و به این دلیل در بسیاري از موارد مصرف آن ها به پزشک اطلاع داده نمی شود.
ماندگاري
ماندگاري گیاهان دارویی در مقابل داروهاي شیمیایی پایین تر است که به نظر میرسد افزودنیهاي شیمیایی هرچند افزایش ماندگاري را به همراه دارند، اما یکی از دلایل بروز برخی از عوارض می باشد.
کلام پایانی
در انتها، اولویت بندي نهایی داروها با استفاده از روشهای تحقیقاتی حاکی از آن است که مصرف داروهاي شیمیایی و مصرف گیاهان دارویی چندان نسبت به هم داراي اولویت نمی باشند. دلیل این موضوع آن است که هرچند داروهای شیمیایی اثرگذاري و دسترسی بیش تري دارند، اما عوارض پایینتر و ارزان تر بودن گیاهان دارویی میتواند جبران این اولویتها باشد.
با این حال، با آینده نگري مثبت در بخش کشاورزي میتوان گزینه در دسترس بودن را براي گیاهان دارویی افزایش داد که این امر مستلزم توسعه کشت گیاهان دارویی می باشد. لذا بایستی توسعه اقتصادي گیاهان دارویی و فرآورده هاي طبیعی را بیش تر مدنظر قرار داد که این امر مستلزم ارایه برنامه مدون جهت تقویت بخش خصوصی و کاهش تصدي گري دولت، تدوین قوانین می باشد.
اثرگذاري سریع گیاهان داوریی نیز مستلزم توجه بیشتر پژوهشگران و شرکتهاي داروسازي براي استخراج و برآورد صحیح مواد موثره گیاهان دارویی غیرفرآوري شده می باشد که می تواند راهی به سوي تجویزهاي تلفیقی و مؤثرتر را فراهم آورد.