انسان هرچه به طبيعت نزديک شود سالمتر شده، بيشتر عمر مي کند. انسان جزئي از طبيعت است و به طور مسلم براي هر بيماري، طبيعت گياه درمان آن را نيز عرضه کرده است. طبيعت درجهت سالم زيستن است. بابونه يکي ازگياهان مهم دارويي است که مادر طبيعت آن را عرضه کرده است. فارما کالا در این مقاله به بررسی خواص گیاه بابونه پرداخته است.
گیاهان دارویی و شیمیایی
همزمان با پیدایش انسان ها، استفاده از گیاهان دارویی نیز آغاز شد. با مطالعه در تمدن اقوام قدیمی به مصرف گیاهان دارویی به عنوان دارو، سم، مواد پاک کننده و رنگ برمی خوریم.
مقایسه مواد شیمیایی ساخت دست بشر با مواد شیمیایی موجود در گیاهان، قطره ای در مقابل اقیانوس است و شاید جواب این سوال که چرا کبد انسان توانایی تبدیل مولکولهای جدید به مواد قابل دفع را دارد، این باشد که کبد انسان از هزاران سال پیش به خاطر استفاده از گیاهان مختلف به عنوان دارو یا غذا با طیف وسیعی از ترکیبات شیمیایی موجود در آنها آشنا شده است.
برخی از ترکیبات شیمیایی موجود در گیاه دارای ساختمان پیچیده ای است که در سنتز آن در آزمایشگاه یا غیر ممکن یا با صرف زمان و هزینه زیاد امکان پذیر است.
پس از مواجه شدن با مشکلاتی نظیر آلودگی آب و هوا و خاک که توسط کارخانجات تولید مواد شیمیایی ایجاد شده بوده و عوارض جانبی داروهای شیمیایی که بعضاً پس از چند نسل ظاهر میشوند، به فکر استفاده از مواد طبیعی فناوریهای غیر مخرب افتادند. بطوریکه در کشورهای صنعتی مصرف داروهای گیاهی از مرز 7 درصد گذشت. با توجه به کاربرد داروهای گیاهی، پژوهشکده صنایع شیمیایی سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران نیز تحقیقهایی را در این زمینه به اجرا در آورده است.
بابونه
بابونه با نام علمي Matricaria Chamonail، گياهي يکساله، دائمي و کوچک است که ارتفاع آن تقريبا به 60 سانتي متر ميرسد. اين گياه در چمن زارها و اراضي شني ميرويد. ساقه ساده يا منشعب دارد و کم و بيش کرکدار است. برگها داراي بريدگيهاي کم و بيش عميق و نخي شکل است که به طور متناوب بر روي ساقه قرارگرفته است.
بابونه با طيف پراکنش وسيع در ايران به خصوص در آذربايجان از ديرباز شناخته شده و جايگاه ويژهاي در طب سنتي اين مرز و بوم دارد و شناخت و آگاهي از خواص دارويي متعدد آن ميتواند در حفظ سلامتي جامعه ايراني نقش بسزايي داشته باشد. هدف ازاين مقاله تحقيق و معرفی گیاه بابونه و خواص دارويي مهم آن ميباشد.
کشت گیاه بابونه
بابونه یکی از گیاهان شناخته شده توسط انسان و یکی از پرمصرف ترین گیاهان دارویی در اروپا، خاورمیانه، آمریکای شمالی، استرالیا و کشورهای آفریقایی است که عمدتاً به منظور استفاده از اسانس آبی رنگ آن کشت میشود و با توجه به کاربرد روز افزون آن در صنایع داروسازی، آرایشی و بهداشتی، عطر سازی و تهیه چاشنی های غذایی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
کشت این گیاه از مقیاس وسیع از 20 سال پیش در کشور آلمان غربی آغاز شد و در حال حاضر مصرف سالانه بابونه در جهان پیش از 4 هزار تن گل خشک است که عمدتاً توسط کشورهای مجارستان، روسیه، آرژانتین، آلمان چک، اسلواکی، فنلاند، مصر و اخیراً هند تامین میشود. بابونه درمناطق مختلف کشورمان، ایران نیز به صورت خودرو رشد کرده و در چند استان در سطحی محدود کشت میشود.
خاستگاه و پراکنش بابونه
بابونه از گیاهان بومی منطقه مدیترانه بوده، ولی منشا آن را در آسیای صغیر گزارش کردهاند. این گیاه امروزه پراکندگی وسیعی در اروپا، آسیای غربی، آفریقای شمالی، آمریکای شمالی و جنوبی و استرالیا پیدا کرده است.
در ایران نیز گونه های مختلف جنس ماتریکاریا در نقاط مختلف کشور رشد میکنند ولی جنس و گونه ماتریکاریا کامومیل، در منطقه غرب لرستان بین خرمآباد و دورود، شمال غربی اندیمشک، در خوزستان، صالح آباد هفتگل، شوشتر، شیراز، ایرانشهر و اطراف تهران یافت میشود. تولید زراعی این محصول نیز در کشور عمدتاً در استانهای اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد، گلستان و همدان انجام میگیرد.
موارد مصرف بابونه
بابونه یکی از پرارزش ترین گیاهان دارویی بوده و مصرف آن در جهان از سابقه طولانی برخوردار است. ولی، با این وجود تاریخ استفاده از این گیاه با همه قدمتی که برای آن قائل اند به علت مشابهت با چند جنس گیاهی دیگر و سایر گونه های ماتریکاریا به طور دقیق معلوم نیست.
درگذشته صرفاً از گلهای بابونه به صورت سنتی استفاده میشد ولی در حال حاضر از اسانس این گیاه در صنایع داروسازی، آرایشی، بهداشتی و غذایی به طور وسیعی استفاده میشود. در کشورمان نیز مصارف داروهای تهیه شده از بابونه در حال افزایش بوده و داروهای متعددی در داروخانههای کشور به فروش میرسند که از مواد موثره بابونه در تهیه آنها استفاده شده است.
خواص دارویی و درمانی بابونه
مور، معرق، مقوی معده بادشکن، اشتها اور، هضم کننده غذا، صفرا بر، قاعده آور و التیام دهنده است. اثر ضدعفونی کننده ضعیف ولی قاطع دارد. مسکن درد و ضد تشنج نیز میباشد. چون از ترشح و التهاب های چرکین مخاطها جلوگیری به عمل میآورد، از این نظر به کار بردن آن در رفع یبوستهایی که مواد دفعی مخصوصاً در قولون چپ جمع میشود، اثر مفید دارد.
از بابونه در موارد سوء هاضمه، آبریزش بینی، آسم، گریپ، درمان قولنج، میگرن، انسداد کبدی و ورم پلکها استفاده میشود. اگر به شیر نوزادان مقدار کمی از دم کرده کاپیتولهای گیاه استفاده شود، دلپیچه ناشی از نفخ و حالات تشنجی کودک رفع میشود.
ضماد
در استعمال خارجی ضماد، لوسیون و حمام فرآورده های این گیاه اثر قاطع در رفع بیماری ها دارد به طوریکه از آن برای محفوظ نگه داشتن زخم از آلودگیها و بهبود زخمهای عمیق، زخم انگشتان، رفع التهاب و درمان ورم چشم و مخاط دهان، حلق و لثه ها میتوان استفاده به عمل آورد. همچنین خستگی چشم را تسکین میدهد.
حمام فرآورده های گیاه اثر معالج در زخم های واریسی، اگزماهای کهنه و خارش اشخاص مسن دارد. روغن گیاه ضد تشنج، آرام بخش و ضد التهاب میباشد و مرهم گلهای آن در درمان زخم، خارش و گزیدگی بکار میرود.
تسکین درد و آرام بخش
بابونه در درمان و تسکین دردها بسیار موثر بوده و آرام بخش عضلات است. شهرت بابونه به عنوان مسکن و آرام بخش نیز مبنای علمی دارد و تحقیقات جدیدی که در این مورد انجام شده است نشان میدهد که بابونه سیستم اعصاب مرکزی را تحت تاثیر قرار داده و اثر آرام بخشی دارد.
تقویت سیستم دفاعی بدن
بابونه عامل موثری در تحریک گلبولهای سفید خون و افزایش آنهاست و باعث تقویت سیستم دفاعی بدن دربرابر بیماریها میشود. بابونه به دلیل وجود اسپیرواتر دارای خاصیت ضد اسپاسم قوی و به دلیل وجود کامازولن دارای خاصیت ضد آلرژیک است. اثر ضد التهاب بابونه به دلیل وجود کامازولن و آلفابیسابولول موجود در اسانس آن است.
مصارف جهانی بابونه
در چین و ژاپن، گلهای خشک آن را با چای دم کرده و به عنوان بادشکن استفاده میکنند. در آلمان گل بابونه به عنوان یک چای دارویی استاندارد برای مصرف خوراکی و شکل شوینده غرغره، کرم یا پماد، بخور و افزودنی در حمام و سونا پذیرفته شده است. در طب آلمان، فرآوردههای بابونه انتخاب اول جهت درمان حساسیتهای پوستی کودکان میباشد. با وجود استفاده عمومی از چای بابونه به عنوان آرام بخش خفیف و خواب آور، در کشور آلمان به علت عدم وجود تحقیقات چاپ شده، مصرف گیاه به این منظور پذیرفته نشده است.