حدود 12 % از کودکان هفت تا نه ساله مرتب شبها در رختخواب ادرار میکنند. در این بین مشکل تعداد اندکی از کودکان (2 ـ 1.5 %) تا دوران نوجوانی و بزرگسالی ادامه مییابد. به طور کلی، خیس کردن بستر قبل از 5 سالگی نگران کننده نیست، زیرا در این سن، ظرفیت مثانه کودکان زیاد نیست و کورتکس مغز کودک شما ممکن است هنوز در حال توسعه کنترل مثانه باشد. همچنین کودک در طول روز با توجه به هوشیاری می تواند تخلیه مثانه را کنترل کند ولی شب و در هنگام خواب مغز کنترل کمتری بر مثانه دارد و تخلیه مثانه ناخودآگاه صورت می گیرد. در ادامه دلایل شب ادراری کودک و راه های درمان بررسی میگردد.
شب ادراری کودک
منظور از شب ادراری حالتی است که کودک شب ها ناخواسته رختخواب خود را خیس میکند. شب ادراری تقصیر کودک نیست و نباید صبح در مواجهه با ملافه خیس او را متهم به تنبلی کرد. این موضوع اغلب بخش عادی از رشد کودک است.
شب ادراری آسیب شدیدی به اعتماد به نفس کودک میزند و آرامش زندگی خانوادگی را نیز تحت الشعاع قرار میدهد. البته از آنجایی که این عوارض معمولاً سرکوب شده و انکار میشود، یافتن آنها و کمک کردن به کودک چندان آسان نیست.
مداخله و درمان زودهنگام شب ادراری آرامش و راحتی خواب شبانه را برای کودک به ارمغان میآورد. شب ادراری در کودکان معمولا به مرور زمان برطرف میشود و به ندرت به مشکل جدی تبدیل میشود. اما گاهی اوقات کودک شما هرچه سعی میکند نمیتواند شب ادراری را ترک کند. تمام کودکان 5 ساله و بزرگتری که دچار شب ادراری هستند، نیاز به درمان دارند.
شب ادراری در پسرها دوبرابر دخترهاست. در عین حال در موارد کمتری شب ادراری میتواند به علت مشکلات جدیی باشد که نیاز به کمک گرفتن از پزشک را ضروری کند.
دلایل شب ادراری کودک
دلایل شب ادراری در کودکان متعدد است که خوشبختانه تمام آنها قابل درمان است. به طور کلی میتوان گفت زمانی که مثانه به قدر کافی کشیده نمیشود تا تمام ادرار را در طول شب نگه دارد و کودک هنگامی که مثانه پیام پر شدن را به مغز میفرستد، از خواب بیدار نمیشود، شب ادراری رخ میدهد. دلیل عمده دیگر شب ادراری میتواند این باشد که شبها ادرار بسیار زیادی تولید میشود. با این حال سایر دلایل شب ادراری در ادامه دسته بندی شده اند.
شب ادراری کودک
ژنتیک
شب ادراری میتواند ارثی نیز باشد، اگر یکی از والدین خاطره ناخوشایندی از شب های دوران کودکی خود داشته باشد، فرزندشان نیز به احتمال 40 % این مشکل را تجربه خواهد کرد. حال اگر هر دو والدین شب ادراری را تجربه کرده باشند، این احتمال به 70 % افزایش مییابد.
یبوست
عضلات یکسانی برای کنترل ادرار و دفع مدفوع استفاده می شود. هنگامی که یبوست درازمدت است، این عضلات می توانند ناکارآمد باشند و منجر به شب ادراری شوند. یبوست باعث میشود که روده پر از مدفوع شود.
روده پر به مثانه فشار میآورد و فضای لازم برای کشیده و پر شدن آن محدود میشود. در نتیجه کودک حس میکند که باید مثانه را دفعات بیشتری تخلیه کند و بارها برای تخلیه مقدار کمی ادرار به سرویس بهداشتی میرود. بنابراین یبوست نیز میتواند باعث بیاختیاری شبانه یا روزانه شود.
مثانه پرکار
مثانه پرکار یا بیشفعال، پیش از پر شدن مثانه پیامی مبنی بر ضرورت تخلیه فوری مثانه را به مغز میفرستد. مثانه پرکار معمولاً حجم کمتری از ادرار را نگه میدارد. نشانه مثانه پرکار تکرر ادرار و لکه های کوچکتر ادرار روی رختخواب است. شب ادراری در کودکان غالباً بیش از یک بار در شب رخ میدهد و کودک گاهی پس از آن بیدار میشود.
تولید مقدار زیادی ادرار در طول شب
هورمون وازوپرسین به کلیهها میگوید که شبها ادرار کمتری تولید کنند. حال اگر وازوپرسین کافی هنگام خوابیدن تولید نشود، کلیهها بیش از توان نگهداری مثانه، ادرار تولید میکنند.
بیدار نشدن کودک پس از ارسال پیام پر شدن مثانه
برخی کودکان هنگام ارسال پیام پر بودن مثانه از خواب بیدار نمیشوند یا زمانی بیدار میشوند که دیگر دیر شده است. در این شرایط زنگ هشدار روش موفقیتآمیزی است که شیوه نشان دادن واکنش مناسب به سیگنالهای مثانه را به مغز آموزش میدهد. به محض آن که کودک شروع به ادرار کردن میکند، زنگ هشدار به صدا درمیآید. کودک به مرور زمان یاد میگیرد که پس از پر شدن مثانه بیدار شود و به دستشویی برود.
عفونت مجاری ادرار (UTI)
علائم عفونت مجاری ادرار در طول روز محسوس است و بر توانایی کودک برای خشک نگه داشتن رختخواب در طول شب اثر میگذارد. نشانههای عفونت مجاری ادرار در ادامه بیان میگردند.
ادرار بوی ماهی میدهد، کدر است و در آن رگههای خون وجود دارد.
تب داشتن کودک
استفراغ
کودک ادرار را با ناراحتی و به دشواری تخلیه میکند.
مشکل بیاختیاری علاوه بر شب در طول روز نیز وجود دارد.
اضطراب و استرس
استرس یکی از رایجترین علتهای بروز شب ادراری ثانویه است. کودکانی که سابقه مشکل شب ادراری ندارند، نیز در اثر استرس و اضطراب ناشی از بیماری، مدرسه رفتن، اسبابکشی، متولد شدن خواهر یا برادر جدید، امتحان داشتن یا هر گونه تغییر بزرگ دیگر در زندگی ناگهان شبها جای خود را خیس میکنند. این حجم از استرس در کودکان منجر به شب ادراری خواهد شد.
معمولاً درمان و کنترل استرس منجر به توقف شب ادراری میشود. شب ادراری در کودکان پس از یک دوره خشک ماندن رختخواب، شبادراری ثانویه یا شب ادراری با شروع دیرهنگام نامیده میشود.
خواب عمیق
همانگونه که خواب عمیق یکی از نشانههای رشد و تکامل صحیح است، کم شدن کیفیت و مقدار خواب هم در این دوره زمانی رخ میدهد. این موضوع در سن بلوغ و در طی سالهای دبیرستان میان نوجوانان بسیار شایع است.
وقفه تنفسی در خواب و خر و پف
در موارد نادر اگر کودک به وقفه خواب تنفسی و یا خر و پف مبتلا باشد، شب ادراری را هم تجربه خواهد کرد. در کودکانی که این مشکل را دارند، راه تنفسی مسدود شده و نفس کشیدن در هنگام خواب متوقف خواهد شد. این موضوع تعادل شیمیایی در مغز را هم تغییر داده و بروز شب ادراری را تحریک میکند.
بیماری های عصبی
برخی اوقات مشکلاتی در طناب نخاعی منجر به شب ادراری خواهد شد. اگر کودک علائمی همچون بی حسی، مور مور شدن پاها و دیگر مشکلات نخاعی داشته باشد، ممکن است با مشکل شب ادراری مواجه شود.
دیابت
برای یک کودک که قبلا در شب ادرار نمی کرده، خیس کردن تخت ممکن است اولین علامت دیابت باشد. علائم و نشانه های دیگر ممکن است شامل دفع مقدار زیادی ادرار در یک زمان، افزایش تشنگی، خستگی و کاهش وزن با وجود اشتهای خوب باشد.
نقص عملکرد کف لگن
کف لگن از عضله و بافتهای دیگری تشکیل میشود که بندی را از استخوان شرمگاهی تا استخوان دنبالچه ایجاد میکنند. کف لگن اندامهای تناسلی و شکمی را نگه میدارد و به کنترل مثانه و روده کمک میکند. منظور از نقص عملکرد کف لگن طیف وسیعی از مشکلاتی است که باعث ضعف و یا گرفتگی این عضلات میشود. حساسیت بافت اطراف اندامهای کف لگن افزایش یا کاهش مییابد و در نتیجه کودک دچار اختلال شب ادراری میشود.
دلایل شب ادراری کودک
راه های درمان شب ادراری کودک
اگر شب ادراری کودک شما بنا به تشخیص پزشک از نوع اولیه بوده و ناشی از بیماری زمینه ای دیگری نباشد به مرور زمان حتی بدون دارو برطرف میشود. ولی در اکثرا مواقع به علت تاثیراتی که بر روح و روان کودک و اعضای خانواده دارد ترجیح داده میشود که مداخلات درمانی انجام شود.
روشهای درمانی شامل راههای تشویقی با کارت تشویق یا دادن برچسب ستاره به ازای هر شب خشک و دادن جایزه بر طبق تعداد این کارتها و ستاره ها، عدم مصرف آب زیاد در نوشیدنی های مدر در شب، عدم مصرف لبیات و نمک و شیرینی در شب، استفاده از اسپری بینی یا قرص های حاوی هورمون ضد ادرار در قبل از خواب، استفاده از داروهایی که باعث افزایش حجم ادرار مثانه میشوند، استفاده از داروهای ضد افسردگی. حتی گاهی نیاز به ارجاع به فیزیوتراپ و انجام فیزیوتراپی عضلات کف لگن وجود دارد.
نوشاندن مقدار زیادی مایعات در طول روز به کودک
مطمئن شوید که فرزندتان در طول روز به قدر کافی مایعات نوشیده است. بهتر است کودک از یک ساعت قبل از خواب مایعات ننوشد. همچنین نوشیدنیهای حاوی کافئین، مانند نوشابه، چای، قهوه یا شکلات داغ، به کودک ندهید، چون این نوشیدنیها نیاز به ادرار کردن را افزایش میدهد.
از فرزندتان بخواهید که در طول روز مرتب به دستشویی برود. مطمئن شوید که فرزندتان قبل از خواب به دستشویی رفته است و میتواند در طول شب نیز راحت به دستشویی برود.
ساعت هشدار
ساعت هشداری بگذارید تا در شب و قبل از اینکه کودک جایش را خیس کند، وی را بیدار کند. این «آموزش شرطی سازی» است که اگر به طور مداوم و پیوسته به مدت سه تا چهار ماه استفاده شود، حداقل ۷۵ درصد از مواقع مؤثر خواهد بود.
این شیوه ها ارزان قیمت و به راحتی در دسترس بوده و باید قبل از استفاده از هرگونه دارو امتحان شوند. تحقیقات نشان میدهد که در حدود نیمی از کودکانی که از این علائم هشدار استفاده میکنند بعد از چند هفته دیگر رختخواب خود را خیس نمیکنند.
دارو
می توانید داروهای تجویزی را امتحان کنید که بدن را مجبور به ایجاد ادرار کمتر در شب می کنند. به طور معمول از این روش استفاده نمیشود، مگر کودک حداقل ۷ سال سن داشته باشد و روشهای دیگر در وی جواب نداده باشند. تنها دو گروه دارویی برای درمان شب ادراری در کودکان تایید شده است. توجه کنید که معمولاً بعد از قطع مصرف دارو برای شب ادراری کودک مشکل ادامه خواهد داشت، مگر اینکه با رشد کودک شب ادراری به کل متوقف شود.
طب سنتی
درمانهای خانگی و گیاهی متعددی برای شب ادراری ذکر شده مانند ماساژشکم با روغن زیتون، گرم نگ داشتن شکم با پارچه ای پشمی در طی خواب، دارچین، آب قره قروت، ترکیب عسل و سرکه سیب، دانه های رازیانه و….ولی هنوز هیچ مطالعه علمی مبنی بر اثر بخشی این داروها انجام نشده است. در بعضی از مطالعات اثر بخشی طب سوزنی در درمان شب ادراری ثابت شده است.
آموزش کنترل مثانه
آموزش کنترل مثانه فرآیندی است که در آن کودک شما در زمان های معینی به دستشویی می رود، حتی اگر فکر نمی کند نیازی به رفتن دارد. این نوع سازگاری می تواند به تحریک تمرین مثانه کمک کند و به کنترل مثانه کمک کند. در حالی که اغلب در ادرار کردن در ساعات بیداری در روز انجام می شود، تمرین مثانه برای شب ادراری انجام می شود. این بدان معناست که شما یک یا دو بار در شب کودک خود را برای رفتن به دستشویی بیدار خواهید کرد.
راه درمان شب ادراری
کلام پایانی
ژنتیک، یبوست، مثانه پرکار، تولید مقدار زیادی ادرار در طول شب و دیابت از دلایل شب ادراری کودک میباشند. که با آموزش کنترل مثانه، طب سنتی، ساعت هشدار و گاها دارو قابل درمان میباشد.