فلج مغزی گروهی از اختلالات مغزی غیر پیش‌رونده ناشی از صدمات مغزی است که عامل اصلی شایع‌ترین ناتوانی جسمی در کودکان است. فلج مغزی ناحیۀ کنترل حرکات در لایه بیرونی مغز به نام قشر مغزی را درگیر می‌کند. این قسمت از مغز، دستورات مربوط به حرکات عضلات را صادر می‌کند. شیوع جهانی CP، 3 نفر از هر 1000 نفر تخمین زده شده است. یکی از روش های جدید و امیدوارکننده برای این بیماری استفاده از سلول های بنیادی است که در سال 1990 مطرح شده است و در ادامه به بررسی آن میپردازیم.
درمان فلج مغزی
درمان فلج مغزی با استفاده از سلول های بنیادی
خون بندناف که پس از تولد در بندناف و جفت باقیمانده و دور ریخته می‌شود، غنی از سلول های بنیادی است که همانند سلول های بنیادی خونساز مغز استخوان قادر به ساخت انواع سلولهای دیگر به ویژه سلولهای خونساز هستند. سلول های بنیادی، سلول های پرتوانی هستند که می توانند خود را تولید و تبدیل به سایر سلول ها شوند.
وجود سلول هایی که بتوانند خود را تولید کنند، دهه 1950 وارد عرصه پزشکی شد و بیش از 50 سال است که سلول های بنیادی برای اختلالات خونی مانند لوسمی و کمی بعدتر برای درمان نقص سیستم ایمنی استفاده شد. نتایج رضایت بخش آن انتظاراتی ایجاد کرد که شاید این سلول ها در بیماری های دیگر مانند بیماری های عصبی هم بتوانند موثر باشند.
در کار آزمای بالینی اول، برای نخستین بار از سلول های مزانشیمی بندناف برای درمان فلج مغزی استفاده شد که نتایج خوبی داشت. سلول های بندناف مزیتی که نسبت به هماتوپویتیک دارد این است که نیاز به تطابق HLA ندارد و به کار سرعت می دهد.
به همت محققان، نتایج امیدبخش از امکان درمان فلج مغزی با استفاده از سلولهای مزانشیمی بافت بندناف به صورت راهکاری جایگزین، ایمن و موثر فراهم گردید. آنها میزان اثربخشی تزریق اینتراتکال سلول های مزانشیمی مشتق از بندناف را روی عملکرد های تکاملی کودکان 14-4 ساله ی دچار فلج مغزی اسپاستیک مورد ارزیابی قرار دادند.
فلج مغزی
این کارآزمایی پیچیده ترین مطالعه‌ای بود که تاکنون بر روی فلج مغزی با استفاده از سلول درمانی صورت گرفته است. در این مطالعه بیماران به طور تصادفی در 4 گروه قرار گرفتند و با استفاده از روش های دقیق تمامی گروه ها به صورت blind تحت درمان قرار گرفتند.
این مطالعه برای اولین بار به عنوان یک آزمایش بالینی در سال 2013 ثبت شد و در نهایت 88 بیمار مورد مطالعه قرار گرفتند. آنها پروتكلی برای درمان فلج مغزی ساخته‌اند كه بر اساس تزریق وریدی خون بند ناف اهدایی از یك بانك عمومی است.
آنها از واحدهای خون بند ناف با حداقل 6/4 تطابق ژنتیکی استفاده کردند. در این مطالعه از حداکثر دو واحد خون بند ناف برای رسیدن به دوز مورد نظر، یعنی حداقل 30 میلیون سلول در هر کیلوگرم وزن بیمار استفاده شد.
گروه دکتر کیم از سال 2013 نتایج روش خود را منتشر کرده است. سلول های بنیادی را به روش های مختلف مانند تزریق وریدی و یا تزریق داخل مغز می توان وارد بدن بیمار کرد اما ما تزریق اینتراتکال (تزریق داخل نخاع) که کم ضررترین نوع تزریق است و با سرعت بیشتری سلول ها را به عصب مغز می رساند انتخاب کردیم.
عملکرد سلولهای بنیادی در بیماری فلج مغزی
مهمترین مکانیسم عملکرد سلول های بنیادی پیوند شده این است که این سلول ها با ترشح فاکتورهای رشد عصب، آنتی اکسیدان، آندروژنیک وعوامل ضد التهابی به ترمیم، بازسازی و نوزایی سیستم عصبیِ محیطی که در آن قرار گرفته اند، کمک کرده و محل صدمه دیده را بهبود می دهند. استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران بیان داشت.
مزیت سلول های بنیادی این است که خودشان را به نواحی آسیب دیده می رسانند. نقش ایده آل آنها این است که تاثیر طولانی مدتی در بهبود بیمار داشته باشند. سلول ها در محل جراحت مدت طولانی زنده نمی مانند اما در همان مدت، سلول های سالم و صدمه دیده اعصاب را تحریک کرده و قدرت می دهند تا بتوانند فعالیت کنند.
عملکرد سلول های بنیادی در فلج مغزی
علل ایجاد بیماری فلج مغزی
علت بروز فلج مغزی آسیب یا بروز اختلالی در تشکیل قسمت هایی از مغز است که موجب می‌شود توانایی مغز در کنترل حرکات بدن و حفظ حالت و تعادل دچار مشکل شود. در برخی از موارد قشر مغزی در دوران جنینی به طور کامل و طبیعی رشد نمی‌کند.
در برخی دیگر از موارد کودک سالم است اما بر اثر حادثه ای در دوران بارداری، در حین تولد یا بعد از تولد، این قسمت از مغز او دچار آسیب می‌شود. در هر دو مورد این آسیب قابل جبران نیست و ناتوانی ها و اختلالات ناشی از آن نیز دائمی و همیشگی هستند.
درمان فلج مغزی
توانبخشی، دارو درمانی و اقدامات جراحی، مهمترین مداخله های درمانی بر روی این بیماری هستند. هدف نهایی این مداخله‌ها، کاهش علایم و عوارض این اختلال در مغز در حال رشد است که به صورت بهبود در کنترل حرکات و هماهنگی عضلات قابل مشاهده خواهد بود. به طور کلی سه مسیر تحقیقاتی در خصوص ترمیم مغز آسیب دیده وجود دارد.
جایگزین کردن سلولهای مغزی که آسیب دیده یا مرده‌اند و یا عملکرد بسیار ضعیفی دارند
ترمیم توالی‌های آسیب دیده مثل دندریت‌ها و آکسون‌ها
تحریک مسیرهای مغزی جایگزین جهت بهبود حرکت و هماهنگی
روش درمان فلج مغزی
کلام پایانی
سلول درمانی جزو درمان های جدید است که می تواند امیدوار کننده باشد. خانواده نباید انتظار معجزه داشته باشد و در دام افرادی که سلول درمانی را برای هر نوع بیماری به کار می برند بیافتند. برخی هدفشان تجاری سازی است که مورد تایید ما نیست. باید قبل از هر کار، طرح تحقیقاتی به طور علمی برای افراد داوطلب انجام شود و امید واهی به کسی نداد. هرچند این بیماری علاج قطعی ندارد اما با این روش بهبودی 20 تا 60 درصد حاصل شود. اگر این روش تاثیر مثبت داشته باشد نیاز به تکرار آن هم وجود دارد.